Od władzy do współpracy

Przywództwo to podróż, a nie cel. To maraton, a nie sprint. To proces, a nie wynik.

~John Donahoe

Temat przywództwa to niekończący się serial. Jest częścią naszego codziennego życia, nawet wtedy, kiedy działamy całkowicie podświadomie lub kiedy jesteśmy pod stałym wpływem zachowań innych osób. Nie ma życia bez przywódców, liderów. Czasami nie zdajemy sobie nawet sprawy, że to właśnie my znaleźliśmy się w tej roli.

~Józef Wancer, jeden z najbardziej cenionych polskich bankowców.

Co dokładnie wpływa na wielkość lidera? Czy pewne cechy osobowości sprawiają, że ludzie bardziej nadają się do ról przywódczych, czy raczej to sytuacje wpływają na to, że niektóre osoby biorą odpowiedzialność?

Przywódca: człowiek z wizją i potrafiący przełożyć teorię na czyny

Generalna definicja przywódcy sprowadza się do osoby, która obok oczywistego zainteresowania swoją bezpośrednią działalnością widzi potrzeby spojrzenia także na czynniki zewnętrzne, które determinują nasze życie gospodarcze, polityczne, społeczne czy środowiskowe. Ten „widok z helikoptera” wymaga intelektualnego podejścia do świata, do różnorodności, do podstaw wartości. Tylko wtedy rozumiemy znaczenia klocków, które składają się na nasze codzienne życie, działalność i relacje międzyludzkie. Ostatecznym czynnikiem świadczącym, czy dana osoba jest „prawdziwym” przywódcą, jest umiejętność przekładania teorii w czyny. Tylko wtedy wiemy, czy ta osoba jest wiarygodna. I jeśli tak, to mamy do czynienia z przywódcą. ~Józef Wancer

Kiedy przyglądamy się liderom wokół nas – czy to jest nasz pracodawca czy prezydent – możemy się zastanawiać, dlaczego osoby objęły te role. Ludzie od dawna interesują się przywództwem, ale dopiero stosunkowo niedawno pojawiło się wiele formalnych teorii przywództwa.

Urodzeni przywódcy – Wielki Człowiek (ang. Great Man)

Teorie wielkich ludzi zakładają, że przywódcą się rodzisz, a nie stajesz. Wielcy przywódcy rodzą się z cechami takimi jak charyzma, pewność siebie, inteligencja i umiejętności społeczne, które czynią z nich urodzonych przywódców. Wielki przywódca jest heroiczny, mityczny i przeznaczony do przewodzenia w razie potrzeby. Termin „Wielki Człowiek” był używany, ponieważ w tym czasie przywództwo było uważane przede wszystkim za męską cechę, szczególnie w kontekście przywództwa militarnego. Takie teorie sugerują, że ludzie nie mogą nauczyć się, jak stać się dobrymi liderami. Albo z tym czymś się rodzisz, albo rodzisz się bez.

Urodzeni przywódcy – teorie cech

Podobne pod pewnymi względami do teorii Wielkiego Człowieka są teorie cech, które zakładają, że ludzie dziedziczą pewne cechy, które czynią je lepiej przystosowanymi do przywództwa. Na przykład cechy takie jak ekstrawertyzm, pewność siebie i odwaga to cechy, które mogą być potencjalnie powiązane z wielkimi przywódcami. Jeśli poszczególne cechy są kluczowymi cechami przywództwa, to jak wytłumaczyć ludziom, którzy posiadają te cechy, ale nie są liderami?

Teorie awaryjne

Teorie awaryjne przywództwa koncentrują się na konkretnych zmiennych związanych ze środowiskiem, które mogą określać, który konkretny styl przywództwa najlepiej nadaje się do danej sytuacji. Zgodnie z tą teorią, żaden styl przywództwa nie jest najlepszy we wszystkich sytuacjach.

Teorie sytuacyjne – np. teoria przywództwa sytuacyjnego Herseya-Blancharda

Teorie sytuacyjne proponują, aby przywódcy wybierali najlepszy kierunek działania w zależności od sytuacji. Różne style przywództwa mogą być bardziej odpowiednie dla niektórych rodzajów procesu decyzyjnego. Na przykład w sytuacji, gdy lider jest najbardziej kompetentnym i doświadczonym członkiem grupy, najbardziej odpowiedni może być styl autorytarny. W innych przypadkach, w których członkowie grupy są wykwalifikowanymi ekspertami, bardziej skuteczny byłby styl demokratyczny.

Teorie zachowania

Behawioralne teorie przywództwa opierają się na przekonaniu, że wielcy przywódcy są formowani, a nie urodzeni. To przeciwieństwo teorii Wielkiego Człowieka. Ta zakorzeniona w behawioryzmie teoria przywództwa koncentruje się na działaniach przywódców, a nie na cechach psychicznych czy stanach wewnętrznych. Zgodnie z tą teorią, ludzie mogą nauczyć się stać liderami poprzez trening i obserwację.

Teorie zarządzania lub tranzakcyjne

Teorie zarządzania, znane również jako teorie transakcyjne, koncentrują się na roli nadzoru, organizacji i wydajności grupy. Teorie te opierają przywództwo na systemie nagród i kar. Teorie menedżerskie są często używane w biznesie – kiedy pracownicy odnoszą sukcesy, są nagradzani, a gdy im się nie uda, są karani.

Teorie relacji lub transformacyjne

Przywództwo transformacyjne wprowadzone przez Jamesa MacGregora Burnsa, a rozwijane przez Bernarda M. Bassa koncentruje się na powiązaniach między przywódcami a zwolennikami. Liderzy transformacyjni zdobywają zaufanie, szacunek i podziw u swoich zwolenników. Motywują i inspirują, pomagając członkom grupy dostrzec znaczenie i większy cel zadania. Liderzy ci skupiają się na wynikach członków grupy, ale chcą również, aby każda osoba wykorzystywała swój potencjał. Liderzy transformacyjni często mają wysokie standardy etyczne i moralne. Przywództwo transformacyjne jest najwyższym poziomem przywództwa, jeżeli chodzi o poziom aktywności i skuteczności rezultatów jednostki, grupy lub zespołu. Różni się od przywództwa transakcyjnego tym, że bazuje na wzmacnianiu wewnętrznej (niezależnej) motywacji. Transformacja przejawia się zmianą w motywacji ludzi, od wykonywania zadań z przymusu, do wykonywania ich z własnej chęci i woli. Przywództwo transakcyjne natomiast skupia się na celach i rezultatach, na podstawie których nagradza, czyli budowane jest na zewnętrznej lub kontrolowanej motywacji, jako że nagroda i/lub kara stają się głównym powodem do wykonania zadania – kijek i marchewka. Mimo tego, że nagrody kierunkowe mogą być dosyć skuteczne w skłanianiu ludzi do wykonywania ich zadań w pracy, odkryto także, że mają negatywny wpływ na wewnętrzną motywację autonomiczną.

Teorie partycypacyjne – np. przywództwo służebne

Teorie przywództwa partycypacyjnego sugerują, że idealny styl przywództwa to taki, który uwzględnia wkład innych. Przywódcy ci zachęcają do uczestnictwa i udziału członków grupy oraz pomagają członkom grupy czuć się bardziej istotnymi i zaangażowanymi w proces decyzyjny.

Autentyczne przywództwo

Autentyczne przywództwo to jeden z nowszych obszarów badawczych przywództwa. Koncentruje się na prawdziwości i rzeczywistości przywództwa (ang. genuinity i realness). Po raz pierwszy pojawiło się kiedy ludzie przestali ufać władzy, co wpłynęło na wzrost strachu i niepewności. Początkowo było częścią przywództwa transformacyjnego, ale nigdy nie było w pełni wyrażone. Najważniejszą rzeczą, na którą należy zwrócić uwagę, kiedy mówimy o autentycznym przywództwie jest zaufanie.

Ważne, aby nie trzymać jednego modelu działania i dostosować styl przywództwa do sytuacji.

Lider, który w perspektywie długofalowej działalności kurczowo trzyma się jednego sprawdzonego w przeszłości modelu, nie ma, według mnie, szansy na stały sukces w przyszłości. ~Józef Wancer

Więcej na temat przywództwa transformacyjnego, turkusowego, które tu pominęliśmy, wszechstronnego oraz autentycznego, znajdziesz w materiałach dodatkowych, a służebnego już wkrótce w kolejnym artykule.

Dodatkowe materiały