Zaufanie fundamentem współpracy (1/3)

Zaufanie jest jak pieniądze. Potrzeba wielu lat, żeby je zyskać, a wystarczą minuty, żeby je stracić. ~ Jurgen Appelo, Management 3.0 Workout

Czym jest zaufanie?

Zaufanie jest emocją okazywaną ludziom, przedmiotom czy instytucjom, takim jak firma, rząd czy społeczeństwo. Zaufanie wobec jakiegoś obiektu jest to wiedza lub wiara, że jego działania, przyszły stan lub własności okażą się zgodne z naszym życzeniem. Często oznacza nawet przekonanie jednej ze stron w to, że motywacją drugiej strony wobec niej jest bycie uczciwym i chcącym działać dobrze. Zaufaniem obdarowujemy osobę, której wierzymy, że będzie doradzać nam dobrze, myśląc o nas, a nie o sobie.  Zaufanie może, ale nie musi być odwzajemnione. Jest jedną z podstawowych więzi międzyludzkich, zarówno w rodzinie jak i grupach społecznych, i bywa szczególnie cenne w sytuacjach kryzysowych. Definicja zaadaptowana z Wikipedia.

Czym jest kapitał społeczny?

Fakt podzielania wspólnych poglądów i przekonań, z których wywodzi się zaufanie, stanowi podstawowy składnik kapitału społecznego i istotną wartość ekonomiczną. Kapitał społeczny to formalne i nieformalne związki między jednostkami, społeczne powiązania oraz normy wzajemności i zaufania. (W. W. Powell, L. Smith-Doerr za Krzysztof Nowakowski, Wymiary zaufania i problem zaufania negatywnego w Polsce).

Brak zaufania powoduje, że ludzie przestają wierzyć w sens działania zespołowego, stają się aspołeczni. Francis Fukuyama dzieli społeczeństwa na zaufania społecznego i braku tego zaufania. Przez zaufanie rozumie mechanizm oparty na założeniu, że innych członków danej społeczności cechuje uczciwe, kooperatywne zachowanie oparte na wspólnie wyznawanych normach (za Krzysztof Nowakowski, Wymiary zaufania i problem zaufania negatywnego w Polsce).

Jak jest w Polsce z tym zaufaniem?

Niezmiennie od 20 lat, badani uważający, że większości ludzi można ufać, są w mniejszości. Obecnie (badanie CBOS 2022) pogląd taki wyraża mniej więcej co piąty respondent (19%), a zdecydowana większość jest zdania, że w stosunkach z innymi trzeba być bardzo ostrożnym (77%). W ciągu ostatnich dwudziestu lat opinie na ten temat zmieniały się jedynie w bardzo niewielkim stopniu. W całym tym okresie przekonanie, że większości ludzi można ufać, relatywnie najczęściej wyrażane było w latach 2008–2010.

Badani, zapytani o stosunek do nieznajomych, z którymi spotykają się w różnych sytuacjach, częściej mówią o braku zaufania niż o zaufaniu (58% wobec 30%). Po zarejestrowanym dwa lata temu wzroście zaufania wobec innych, w roku 2022 zanotowaliśmy spadek i wyniki są zbliżone do tych sprzed czterech lat. Niezmiennie od 2006 roku w nastawieniu Polaków brak zaufania przeważa nad postawami opartymi na otwartości.

Skoro bez zaufania nie ma pracy zespołowej, to czy w Polsce, przy tak niskim poziomie zaufania do kogokolwiek i czegokolwiek, mamy szansę na sukces w realizacji projektów i dalszy rozwój?

Psycholog społeczny prof. Janusz Czapiński uważa, że Polska nie wejdzie do grupy krajów wysokorozwiniętych, czyli opierających rozwój gospodarczy na wiedzy, bez zwiększenia zaufania i aktywności społecznej. Podkreśla, że kapitał społeczny trzeba budować przede wszystkim w administracji publicznej i w szkołach.

Wg prof. Czapińskiego w krajach słabiej rozwiniętych, takich jak Polska, kluczowym czynnikiem wpływającym na wzrost gospodarczy jest kapitał ludzki. Z kolei w krajach wysoko rozwiniętych tempo wzrostu gospodarczego zależy w dużej mierze od kapitału społecznego. W obecnej sytuacji, przy niskim poziomie kapitału społecznego w Polsce, powszechnej awersji do współpracy oraz wzajemnej nieufności, dalszy rozwój kraju staje się niemożliwy. Polska wyróżnia się na tle Europy negatywnie, jeśli chodzi o poziom deklarowanego zaufania wobec innych ludzi. Tylko niewielka część Polaków wierzy, że ludzie zazwyczaj starają się być pomocni. Wysoki odsetek Polaków ma niechęć do współpracy i nie ufa partnerom biznesowym, co przyczynia się do dominacji mikro- i małych przedsiębiorstw, które nie są zainteresowane tworzeniem klastrów czy grup producenckich. Aby przełamać tę awersję i wzbudzić zaufanie Polaków zarówno do siebie nawzajem, jak i do instytucji, konieczne są odpowiednie działania.

Budowę kapitału społecznego należy rozpocząć od reformy systemu edukacji, zmieniając podejście z indywidualistycznego na promowanie współpracy między uczniami. Ponadto, instytucje publiczne powinny zwiększyć swoje wysiłki w budowaniu zaufania wśród obywateli. Profesor sugeruje również wprowadzenie zachęt, na przykład podatkowych, aby firmy chętniej łączyły swoje zasoby i produkcję, co mogłoby przyczynić się do wzrostu kapitału społecznego w Polsce.

Osobiście obserwuję coraz więcej nowych inicjatyw, które działają na rzecz  lokalnych społeczności. Ba, sama je współtworzę i aktywnie w nich działam. Działalność stowarzyszenia Project Management Institute Poland Chapter  jest też doceniana na świecie.

Czy więc jest aż tak źle?

„Czy ogólnie rzecz biorąc większości ludzi można ufać”?

Ipsos (badanie Ipsos 2022) zadał to pytanie w 30 krajach świata. Średnio 30% odpowiedziało twierdząco. Natomiast pomiędzy poszczególnymi krajami występują bardzo istotne różnice. Największy poziom zaufania do innych jest w Chinach i Indiach, gdzie aż 56% twierdzi, że w większości ludziom można ufać. Najniższy w Brazylii (11%), Malezji (13%), Turcji (14%). W grupie krajów o najniższym na świecie poziomie zaufania do innych jest też Polska – tu tylko 16 proc. osób uważa, że innym można zwykle ufać.

Cytując profesora Czapińskiego (artykuł w materiałach dodatkowych):

W różnych miejscach w Polsce zaczynają pączkować enklawy obywatelskości, zainteresowania dobrem wspólnym. Daleko im jednak do osiągnięcia masy krytycznej. Za wcześnie na to, by powiedzieć, że całe regiony w Polsce charakteryzuje duża doza zaufania bliźnich do siebie i gotowość do współpracy. Są pierwsze jaskółki, ale tak jak mówi przysłowie – one wiosny nie czynią.

Więcej na temat jak zbudować i odbudować zaufanie w zespole, nie tylko projektowym, w kolejnej części artykułu już wkrótce.

Zostań liderem agile

Dołącz do Agile Leadership Mastery i rozwiń swoje umiejętności w obszarze zwinnego przywództwa.

Przeprowadź udaną transformację

Zapraszamy na studia Transition Manager Academy oparte na PMI Talent Triangle®! To wyjątkowa okazja, aby nauczyć się, jak efektywnie prowadzić złożone projekty i programy, jednocześnie przechodząc przez osobistą transformację. Dołącz do nas i zyskaj umiejętności, które wyniosą Twoją karierę na wyższy poziom!

Dodatkowe materiały