Doświadczanie szczęścia. Czy słyszałeś o stanie FLOW?

Ile razy słyszałeś „ale miałem flow”, lub sam w trakcie rozmowy stwierdziłeś, że wykonywana czynność sprawia ci flow? Wiesz dokładnie, czym jest to flow, lub jak przeczytałam ostatnio, stan przepływu?

Mihaly Csikszentmihalyi w swojej książce „Flow. Stan Przepływu” stara się odpowiedzieć na pytanie, które zadaje współczesna psychologia: kiedy i dlaczego ludzie czują się najbardziej szczęśliwi?

… szczęście nie jest czymś, co się wydarza. Nie jest ono wynikiem sprzyjającego losu ani dziełem przypadku. Nie można go kupić za pieniądze ani uzyskać dzięki posiadanej władzy. Nie zależy też ono od zewnętrznych wydarzeń, lecz jest efektem tego, jak te wydarzenia interpretujemy. To stan, na który każdy z nas musi sam się przygotować, a gdy już go osiągnie, dbać o niego i go chronić. Osoby, które nauczą się kontrolować swoje wewnętrzne doświadczenia, będą mogły decydować o jakości własnego życia – a jest to zdolność, która w największym stopniu umożliwia zbliżenie się do pełni szczęścia. ~Mihaly Csikszentmihalyi

Flow, a szczęście

W trakcie wieloletnich badań Csikszentmihalyi, wraz z zespołem, przeprowadził rozmowy z setkami prostych ludzi oraz ekspertów różnych dziedzin – artystów, sportowców, muzyków, mistrzów szachowych i chirurgów. Pytał ich co i dlaczego czują w chwilach największego zadowolenia. Wszystkie badane osoby – niezależnie od wykonywanego zawodu, pochodzenia czy wieku, doświadczyły w swoim życiu stanu przepływu i opisywały go w niemal identyczny sposób. Doświadczały między innymi utraty poczucia czasu, możliwości pełnej kontroli czy też utraty poczucia siebie jako odrębnego bytu. W następstwie badań psycholog opracował teorię „optymalnego doświadczania opartą na koncepcji przepływu – stanu, w którym jesteśmy zaangażowani w działanie, że nic innego nie ma dla nas znaczenia. Główną cechą optymalnego doświadczenia jest to, że stanowi ono cel samo dla siebie.”

Nawet jeśli osoba doświadczająca w danym momencie flow podjęła działanie z powodów innych niż osiągnięcie satysfakcji, szybko okazuje się, że stało się ono satysfakcjonujące i jest nagrodą samą w sobie. Osoba będąca we flow czuje się po prostu szczęśliwa.

Jak osiągnąć flow

Czy bogactwo, pozycja społeczna i władza są gwarancją osiągnięcia przepływu, a co za tym idzie i szczęścia? Csikszentmihalyi przytacza legendę o królu Midasie, który zawarł pakt z bogami, w następstwie którego zamieniał dotknięte przedmioty w złoto. Szybko pożałował on jednak swojej decyzji, gdyż jedzenie i wino zamieniało się w jego ustach w kruszec. Zmarł nieszczęśliwy, otoczony złotymi talerzami i kielichami. Drugim przykładem tego, że ani pieniądze, ani sukcesy nie są gwarancją szczęścia są według psychologa poczekalnie psychiatrów pełne zamożnych pacjentów, którym „wygodna willa na przedmieściu, drogie samochody ani nawet wykształcenie zdobyte w prestiżowej uczelni nie zapewniają spokoju ducha.”

Czynności sprzyjające doświadczaniu przepływu

Csikszentmihalyi w swoich badaniach odkrył, iż czynności sprzyjające doświadczaniu przepływu dają poczucie odkrywania oraz wrażenie przenoszenia się do nowej rzeczywistości. Jako przykład podaje komponowanie muzyki, sport, grę w szachy, czy też w różne inne gry losowe. Czynności te zaprojektowane zostały, aby dostarczać satysfakcjonujących przeżyć. Mają z góry określone cele, zapewniają informacje zwrotne o postępach, dają poczucie kontroli i „ułatwiają też koncentrację oraz zaangażowanie, wyraźnie oddzielając daną czynność od tak zwanej nadrzędnej rzeczywistości codziennego życia.”

Powodują zmianę jaźni i rozwijają samoświadomość, a to dla prawie każdego daje możliwość przekształcenia zwykłego doświadczenia w stan flow. Najłatwiej jest ludziom o autotelicznej osobowości – czerpiącym radość i satysfakcję nawet w sytuacjach będących nie do zniesienia dla większości ludzi.

Niektórzy nawet zagubieni na Antarktydzie lub zamknięci w więziennej celi potrafią zamienić swoją przerażającą sytuację w kontrolowane, a wręcz satysfakcjonujące wyzwanie, choć większość innych by się poddała. ~Mihaly Csikszentmihalyi

Duży wpływ na kształtowanie osobowości autotelicznej, a co za tym idzie odczuwanie szczęścia i zadowolenia z życia, jest interakcja dzieci z rodzicami. Relacja oparta o przejrzystość (dziecko wie, czego się od niego oczekuje), obecność tu i teraz (rodzice zainteresowani są bieżącymi zajęciami dziecka), wolność wyboru, swobodę zaangażowania (zaufanie) oraz obecność wyzwań jest idealnym treningiem czerpania satysfakcji z późniejszego życia.

Rozwój osobowości autotelicznej

Osoba o osobowości autotelicznej, jak już pisałam wcześniej, potrafi z łatwością przekształcić zwykłe doświadczenia w doznanie przepływu. A jak pisze Csikszentmihalyi zasady rządzące rozwojem takiej osobowości można podsumować następująco:

1. Wyznaczanie celów – warunkiem doświadczania przepływu jest jasno określony cel do którego pragnie się dążyć.
2. Angażowanie się w wykonywaną czynność – osobowość autoteliczna angażuje się w to, co robi. „Niezależnie od tego, czy decyduje się na samotny lot dookoła świata, czy pozmywanie naczyń po kolacji, koncentruje uwagę na bieżącym zadaniu”.
3. Zwracanie uwagi na wydarzenia – koncentracja uwagi na interakcji z otoczeniem, prowadzi do zaangażowania, a zbytnie skupienie się na sobie jest przyczyną rozproszenia uwagi.
4. Czerpanie satysfakcji z bezpośrednich doświadczeń – „Sprawowanie kontroli nad własnym umysłem oznacza, że wszystko, co nam się przytrafia, może być źródłem radości. Powiew wiatru w gorący dzień, widok chmur odbijających się w szklanej fasadzie wieżowca, praca nad umową biznesową, obserwowanie dziecka bawiącego się ze szczeniakiem czy nawet wypicie szklanki można odczuwać jako głęboko satysfakcjonujące doświadczenie, które wzbogaca nasze życie.”

Sposoby poprawy jakości doświadczania

Psycholog w swojej książce podaje przykłady czynności fizycznych i umysłowych, które również w dorosłym życiu potrafią poprawić jakość doświadczania przepływu i osiągania szczęścia.

Każda z tych technik oferuje niemal nieograniczone możliwości osiągania satysfakcji, dostępne tylko dla tych, którzy pracują nad rozwojem odpowiednich umiejętności. ~Mihaly Csikszentmihalyi

• Czerp radość z ruchu – sporty, taniec i ćwiczenia fizyczne wykorzystują ciało jako źródło przyjemności i satysfakcji, wykonywanie rytmicznych, harmonijnych ruchów wywołuje doświadczenie przepływu.
• Pielęgnuj seksualność i inwestuj w relacje – poznawaj myśli, marzenia, uczucia drugiej osoby. Proces ten może trwać całe życie. „Kiedy zaczynamy dogłębnie się poznawać, pojawia się możliwość przeżywania przygód – wówczas wspólne podróżowanie, czytanie książek, wychowywanie dzieci, seks, robienie oraz realizowanie planów stają się bardziej znaczące i przynoszą więcej satysfakcji”.
• Uprawiaj jogę i sztuki walki – kładą nacisk na umiejętność kontrolowania świadomości.
• Wykorzystuj zmysł wzroku – nie wystarczy patrzeć, aby widzieć, a rozwój zdolności wzrokowych zapewnia ciągły dostęp do satysfakcjonujących doświadczeń. Przyglądaj się, więc pięknym krajobrazom i dziełom sztuki.
• Słuchaj muzyki, chodź na koncerty, ucz się gry na instrumentach – zwracaj uwagę „na właściwości dźwięku, które wywołują przyjemne reakcje fizyczne, genetycznie zapisane w naszym układzie nerwowym”, przywołuj uczucia i obrazy na podstawie słyszanych dźwięków. Weź do ręki instrument, znajdź nauczyciela i zatop się w nauce gry na instrumencie.
• Gotuj i ciesz się smakiem – „…rozwój zmysłu smaku prowadzi do satysfakcji tylko wtedy, gdy przejmujemy kontrolę nad działaniem. Jeśli ktoś próbuje zostać smakoszem czy znawcą win tylko dlatego, że jest to modne, czyli stara się sprostać zewnętrznemu wyzwaniu, jego smak może szybko ulec zepsuciu. Liczne możliwości doświadczania przepływu pojawiają się dopiero, kiedy podchodzimy do jedzenia – i gotowania – z zaciekawieniem i otwartością na przygodę, odkrywając nowe smaki dla samej przyjemności doświadczania, a nie po to, by popisać się kompetencjami.”
• Czytaj, ucz się, ćwicz pamięć, rozwiązuj zagadki umysłowe – celem nauki nie jest zdobycie oceny czy znalezienie dobrej pracy. Chodzi raczej o zrozumienie tego, co dzieje się wokół nas, i nadanie sensu doświadczeniom.
• Czerp radość z przyjaźni i rodziny – przyjaciele i członkowie rodziny umacniają naszą tożsamość. Z nimi możesz koncentrować się na aktywnościach, które sprawiają wam wspólnie przyjemność.

Wszystkie zajęcia wywołujące doznanie przepływu wymagają wysiłku: jeśli nie rozwijamy niezbędnych umiejętności, nie możemy liczyć na doświadczenie prawdziwej satysfakcji. ~Mihaly Csikszentmihalyi

Jednak, „każdy może rozwinąć umiejętności wystarczające do rozkoszowania się tym, czego może doświadczyć ciało” i umysł.

Czy praca może wywołać stan przepływu?

Praca jest uniwersalnym, a zarazem bardzo zróżnicowanym doświadczeniem, ma ogromne znaczenie dla naszego ogólnego zadowolenia z życia. ~Mihaly Csikszentmihalyi

Zajęcie zajęciu nie równe, a więc jak to możliwe, że chirurg pracujący w dużej klinice, mieszkanka maleńkiej wioski wypasająca i dojąca krowy czy też pracownik na linii produkcyjnej potrafią w takim samym stopniu czerpać radość z wykonywanych zajęć? Teoretycznie każdą wykonywaną czynność można zmienić tak, aby dostarczała większej satysfakcji, organizując ją według zasad osiągania przepływu. Im bardziej wykonywana przez nas praca „jest zróżnicowana, stawia przed nami odpowiednie i elastyczne wyzwania, ma jasno określone cele i zapewnia informacje zwrotne – tym więcej satysfakcji może nam przynieść, niezależnie od poziomu naszego rozwoju”.

Na zakończenie bardzo zachęcam do zapoznania się z badaniami Mihaly’a Csikszentmihalyi’a oraz do przeczytania jego książki „Flow. Stan przepływu”, która otwiera oczy na pojęcie czym jest przepływ oraz radość z nim powiązana. Bo umiejętność czerpania szczęścia nie jest kwestią przypadku, ani ilości posiadanego bogactwa, a pracy i wysiłku włożonej w rozwój swojej świadomości. Ja po lekturze mam kilka przemyśleń i postanowień, które są mierzalne, angażujące i stanowią cel same w sobie. Najważniejsze z nich na dzisiaj to – pomoc moim dzieciom w osiąganiu stanu przepływu, zanim staną się osobami dorosłymi, bo na to właśnie teraz jest najlepszy czas. A także, aby nadal czerpać radość z pracy i czasu spędzanego z rodziną doświadczając od czasu do czasu flow, o którego znaczenie pytałam na początku artykułu, będę praktykować czynności pomagające zapewniać szczęście w każdym wieku. Tak więc:

Śpiewaj jakby nikt nie słuchał. Kochaj jakby nikt nigdy cię nie zranił. Tańcz jakby nikt nie patrzył. I żyj tak jakby to było niebo na ziemi. ~Mark Twain

Urszula Ćwiklińska

Materiały dodatkowe